Winterswijk is een historische en landschappelijke schatkamer. Het kleinschalige en lommerrijke oude hoevenlandschap contrasteert met uitgestrekte, rationeel ingedeelde jonge ontginningen; de door bos omzoomde, vrij meanderende beken, met de hooggelegen oude essen. Ontelbare bezoekers uit Nederland en Duitsland komen naar Winterswijk om te genieten van dit landschap, dat is uitgeroepen tot Nationaal Landschap.
De Cultuurhistorische Atlas Winterswijk is helaas niet meer te koop.
Verhaal achter het landschap
Twee jaar hebben we aan de Cultuurhistorische Atlas Winterswijk gewerkt, daarin bijgestaan door streekkenners uit Winterswijk. In de atlas vertellen we het verhaal achter dit landschap. Het begint met de geologische geschiedenis die meer dan 240 miljoen jaar teruggaat. In de steengroeve liggen nog de kalkgesteenten uit deze tijd, compleet met pootafdrukken en skeletresten van de vroegste sauriërs.
We geven een indruk van verdwenen landschappen. In de prehistorie woonden de Winterswijkers in onherbergzame moerassige gebieden met slechts enkele bewoonbare eilanden op zandruggen. Belangrijk voor de ontwikkeling van het landschap is de periode van de Vroege Middeleeuwen: de strijd van de Franken tegen de Saksen, de komst van het Christendom, het grootgrondbezit en de horigheid, van waaruit, vele honderden jaren later, de opkomst van de Winterswijkse scholten is te verklaren.In de atlas vertellen we over allerlei nieuwe, tot nu toe niet of nauwelijks opgemerkte historische elementen: resten van landweren, die ooit een rol speelden in de militaire verdediging tegen de bisschop van Münster; oude moerasjes waar mogelijk ooit is geofferd; verlaten beeklopen, verscholen in het bos.
Boerderijplaatsen
We hebben zo’n 500 oude boerderijplaatsen geïdentificeerd, vaak in bijzondere patronen rond de oude essen. We doen uitspraken over de ligging van de verdwenen kerk van Ratum, het vroegere kasteel van Theodoric van Miste of over in de grond verborgen resten van oude nederzettingen of prehistorische graven. In een van de katernen vertellen we over het vroegmiddeleeuwse begin van het dorp Winterswijk, dat in het stratenpatroon nog herkenbaar is.Bijzonder is de opkomst van de Winterswijkse scholten. Deze boeren waren horig, maar ook landaristocraat. Ze hadden een uitgesproken voorkeur voor het fraai aangeklede landschap dat nog steeds in Winterswijk is te bewonderen.
Presentatie atlas
Direct na de presentatie van de atlas op 28 oktober 2009 bleek de belangstelling overweldigend te zijn. Niet alleen binnen Winterswijk, ook ver daar buiten tot in Duitsland en België, was er veel vraag. Bij oud-Winterswijkers, bij collega-landschapsonderzoekers, en bij recreanten of toeristen die regelmatig een ‘weekend Winterswijk’ doen. De atlas is dan ook een unicum. Veel gemeenten laten hun cultuurhistorische waarden inventariseren, maar de rapporten en kaarten blijven binnen het gemeentehuis. Winterswijk beschikt echter over een toegankelijk gemaakte en rijk met kaarten en foto’s geïllustreerde atlas over de eigen cultuurhistorie.
De atlas is dankzij een bijdrage van diverse Sponsoren atlas tot stand gekomen.
Bron: Jan Neefjes (Landschapshistorisch bureau Overland)
Nico Willemse (Archeologisch bureau RAAP)