In het verhaal over de overeenkomsten tussen het gemeentehuis en de kerken (vermeld op de website www.monumentenbelangenwinterswijk.nl, architectuur Winterswijk), had ik het over het feit dat de overheid taken van de kerk had overgenomen. Maar dat was toch ook al in de Franse Tijd gebeurd? Ik zal die vraag proberen te beantwoorden.
Misschien ligt er een andere symboliek aan de bouwstijl ten grondslag. en daar wordt in dat stukje ook naar verwezen: aan de andere kant van de grens, in Duitsland, was een systeem tot stand gekomen dat we kunnen bestempelen als een politieke ideologie met een quasi religieuze inslag, met een eigen leer, een eigen boek, en vooral een eigen leider. En allerlei daaraan gekoppelde riten en ceremonieen. Die waren niet bepaald seculier, werelds, maar hadden een geestelijke of symbolische achtergrond.
En dan is het ook wel duidelijk wat de architect van het Winterswijkse Gemeentehuis voor ogen had, wat hij voorzag. Geen seculiere religie, maar een ideologie met duidelijk religieuze pretenties, die zijn weerslag in die tijd vond in de toen geldende politieke systemen, in meerdere delen van de wereld.
Daarmee wordt ook duidelijk waarom de architect er, los van de letterlijke context waarin dat naar voren werd gebracht, op wijst dat het nodig is om vertrouwen te hebben.
Dan nu op weg naar de beelden, naar de verdere symboliek.
Recht tegenover het gemeentehuis staat een beeld (foto links onder tekst) voorstellende een vrouwenfiguur. Het beeld staat er ter herdenking van diegenen die in de oorlog zijn omgekomen.
Wat is de overdrachtelijke betekenis van dit beeld? Als je de indruk er van op je in laat werken dan voel je een grote lijdzaamheid. En dat was de houding van de Nederlandse overheid ten opzichte van het opkomende gevaar, men dacht toen nog in termen van Nederland Neutraal. De Nederlandse overheid kon niet opkomen voor haar onderdanen, en dat was toen een probleem.
Het volgende beeld (foto rechts boven tekst), naast het gemeentehuis, stelt ook een vrouw voor. Letterlijk genomen zou dit verwijzen naar de positie van de Winterswijkse verzetsvrouw die haar leven heeft moeten laten voor een ideaal waar zij, en anderen, voor stonden. Dit rijmt echter niet met Psalm 23.
Kijken we naar het beeld vanuit een andere optiek, dan zien we als het ware een archetype van een zorgende houding ten opzichte van het aan haar toevertrouwde medeschepsel. Het beeld is van 1955, in symbolische zin zien wij hier de opkomst van de verzorgingsstaat.
Er staan nog meer beelden bij het gemeentehuis, en wel de beeldengroep naast de rabobank, de voormalige boerenleenbank die gebaseerd was op samenwerking (cooperatie). Het ligt voor de hand om een link te leggen naar de financiele crisis die zich vanaf het jaar 2006 heeft voorgedaan. De beeldengroep heet De Wachters.
Deze beeldengroep roept in de eerste plaats associaties op met de Wachters van Plato, een bekende Griekse filosoof, die een verhandeling schreef over de ideale staat. Daarbij zou tussen de overheid en het volk een tussenlaag staan vaan een groep die als het ware toezicht hield op de gang van zaken. De huidige relatie tussen overheid en onderdanen is vooral van financiele aard.
Nog verder terug in de Geschiedenis komen wij de Wachters tegen bij Henoch, een soort apocriefe aarstvader van voor de zondvloed. Ook hij spreekt (schrijft) over een intermedium tussen de mensen en de goden, de heersers. In die tijd dus een soort engelen. Die gingen hun boekje te buiten en bemoeiden zich te zeer met aardse zaken, en verwerden zo tot Gevallen Engelen. De beeldengroep naast de bank dateert al uit de jaren 80 van de vorige eeuw, voorzag de kunstenares al wat er stond te gebeuren? En inderdaad, in die periode werd er op wetenschappelijk nivo al getwijfeld aan de houdbaarheid van de verzorgingsstaat.
Voor de goede orde, de blik van deze Wachters is gericht op het Noorden, volgens de bijbel de bron van alle rampspoed… Aan de andere kant zouden we kunnen concluderen dat de zeven magere jaren inmiddels achter de rug zijn. Het Noorden verwijst dan niet alleen naar de windrichting, maar ook naar de positie van de Poolster, die in het verleden van groot belang was voor de navigatie, en die al een tijd lang in helderheid toeneemt.
De geschiedenis zal zich wel niet herhalen, maar misschien moeten we voor de oplossing van de huidige problemen, en het kiezen van de juiste koers, niet teveel vertrouwen op computers en satellieten, maar naar traditionele middelen zoeken.
Winterswijk, eind december 2013, laatste aanpassing 3 maart 2014
Tekst: Menno Tolsma
Foto’s: Wilma Dondergoor